اسلام آباد(بيورو رپورٽ)سپريم ڪورٽ پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ تي فل ڪورٽ ڪيس جي ٻڌڻي 3 آڪٽوبر تائين ملتوي ڪري ڇڏي. چيف جسٽس آف پاڪستان قاضي فائز عيسيٰ جي سربراهيءَ ۾ سپريم ڪورٽ ۾ پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ خلاف درخواستن تي ٻڌڻي ٿي. چيف جسٽس قاضي فائز عيسيٰ جي صدارت هيٺ فل ڪورٽ جي پهرين ٻڌڻي ٿي، سپريم ڪورٽ جي 15 ججن تي ٻڌل فل ڪورٽ سپريم ڪورٽ پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ جي ٻڌڻي ڪئي، جيڪو ٽي وي تي لائيو نشر ڪيو ويو.وقفي کانپوءِ ٻڌڻي شروع ٿي ته چيف جسٽس قاضي فائز عيسيٰ چيو ته اڄ نه ٿو لڳي ته ٻڌڻي مڪمل ٿيندي.مون پنهنجي ٻنهي سينيئر ججن سان صلاح ڪئي، اٽارني جنرل چيو ته کيس سنڌ طاس معاهدي بابت ڪيس لاءِ ويانا وڃڻو آهي. کليل عدالت ۾ چيف جسٽس اڄوڪي ٻڌڻي لاءِ فيصلو لکي ڇڏيو ۽ حڪم ۾ چيو ويو آهي ته درخواستگذارن ۽ اٽارني جنرل کي بينچ جي سوالن جا جواب ڏيڻا پوندا.چيف جسٽس چيو ته هو پنهنجي ٻن سينيئر ججن سان صلاح مشورا ڪندا ته چيلينج کي درپيش چيلينج ۽ طريقيڪار تي ٻڌل آهي. جسٽس سردار طارق ۽ جسٽس اعجاز الحسن اتفاق ڪيو ته پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ جو پاڻ فيصلو ڪنداسين.سپريم ڪورٽ سمورين ڌرين کي 25 سيپٽمبر تائين جواب جمع ڪرائڻ جو حڪم ڏئي ڇڏيو.عدالت ۾ فل ڪورٽ جوڙڻ جي درخواست ڪئي وئي. درخواستگذارن فل ڪورٽ تي اعتراض نه ڪيو ۽ سپريم ڪورٽ درخواستن تي فل ڪورٽ جوڙي ڇڏي.چيف جسٽس چيو ته مان پنهنجي ساٿي ججن سان صلاح مشوري بعد بينچ ٺاهي رهيو آهيان، جيڪڏهن توهان سڀني کي اعتراض ناهي ته دليل مختصر ۽ مختصر رکو.عدالت پاڪستان بار ڪائونسل جي فل ڪورٽ درخواست منظور ڪندي سپريم ڪورٽ پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ ڪيس جي ٻڌڻي 3 آڪٽوبر تائين ملتوي ڪري ڇڏي…پاڪستان جي تاريخ ۾ پهريون ڀيرو سپريم ڪورٽ جي ڪارروائي ٽي وي تان لائيو نشر ڪئي وئي، نئين چيف جسٽس قاضي فائز عيسيٰ جي سربراهيءَ ۾ 15 رڪني فل ڪورٽ پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ خلاف درخواستن جي ٻڌڻي جي ڪارروائي لائيو نشر ڪرائي آهي پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ خلاف ڪارروائي بابت فل ڪورٽ جوڙڻ جون 3 درخواستون ٻڌڻيءَ لاءِ منظور ڪيون ويون آهن چيف جسٽس قاضي فائز عيسيٰ ٻڌڻي جي شروعات ڪندي چيو ته دير سان ٻڌڻي شروع ٿيڻ تي معذرت ڪيان ٿو، ٻڌڻي ۾ دير عدالتي ڪارروائي لائيو ڏيکارڻ سبب ٿي، پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ خلاف ڪيس کي حل ڪرڻ جو بهترين حل اهو هو ته ان تي فل ڪورٽ جوڙي وڃي، فل ڪورٽ جوڙڻ بابت پاڪستان بار ڪائونسل جي اپيل سميت 3 درخواستون ٻڌڻيءَ لاءِ منظور ڪيون ٿا، سپريم ڪورٽ جي ڪارروائي لائيو ڏيکارڻ لاءِ عدالتي ڪمري ۾ سرڪاري ٽي وي پاران ڪيمرائون لڳايون ويون، چيف جسٽس چيو ته عوام اسان کان 57 هزار ڪيسز جو فيصلو چاهي ٿو، فل ڪورٽ فيصلو ڪيو ته عدالتي ڪارروائي لائيو ڏيکارڻ لاءِ هڪ پائلٽ تجربو ڪيو وڃي، عدالتي ڪارروائي لائيو ڏيکارڻ جي امڪانن بابت هڪ ڪميٽي به جوڙي وئي آهي،چيف جسٽس قاضي فائز عيسيٰ رمارڪس ۾ چيو آهي ته چيف جسٽس چيو ته ملڪ کي نقصان پهچائيندڙ ۽ ذاتي مفادن کي هٿي ڏيندڙ اختيار مون کي نه کپن، توهان چيف جسٽس کي احتساب کان آجو ڪرڻ ڇو ٿا چاهيو؟ ريڪوڊڪ معاملي تي سپريم ڪورٽ جي پاڻمرادي نوٽيس ۽ فيصلي سان ملڪ کي ساڍا 6 ارب ڊالرز جو نقصان پهتو، پاڻمرادو نوٽيس وٺڻ وارا اهڙا اختيار مون کي نه کپن، درخواست گذار جي وڪيل خواجا طارق رحيم دليل ڏيندي چيو ته سپريم ڪورٽ فل ڪورٽ ذريعي پنهنجا رولز ٺاهي ڇڏيا هئا، پارليامينٽ سپريم ڪورٽ جي رولز ۾ مداخلت ڪئي، عدليه جي آزادي به بنيادي حقن ۾ شامل آهي، سپريم ڪورٽ جي پاڻمرادو نوٽيس وٺڻ وارا اختيار ڪنهن قانون سان ختم نه ٿا ڪري سگهجن، ان جي لاءِ آئين ۾ ترميم ضروري آهي،چيف جسٽس چيو ته آئين سپريم ڪورٽ جي آزاديءَ سان شروع نه ٿو ٿئي، توهان هي قانون اڏائي ڇڏيندا ته مان وڌيڪ طاقتور ٿي ويندس، توهان مون کي اهڙا اختيار ڏيندا به ته مان نه وٺندس،جسٽس منيب اختر چيو ته آرٽيڪل 184- ٽي جڊيشل پاور آهي، عدالت کي پنهنجا اختيار استعمال ڪرڻ کان روڪڻ جي ڪوشش ڪئي وئي،جسٽس اطهر من الله خواجا طارق کان پڇيو ته چيف جسٽس وٽ بينچ ٺاهڻ جا لامحدود اختيار هجن ته پوءِ توهان مطمئن آهيو؟ جسٽس محمد علي مظهر چيو ته اهو ٻڌايو ته هي ايڪٽ آئين جي ڪهڙي آرٽيڪل سان ٽڪراءَ ۾ آهي؟ جسٽس منصور علي شاهه چيو ته خواجا صاحب توهان جي بحث مان اهو سمجهه ۾ آيو ته جيڪڏهن اهو سڀ ڪجهه فل ڪورٽ ڪري ته پوءِ درست آهي ۽ پارليامينٽ ڪري ته غلط آهي..چيف جسٽس پاڪستان قاضي فائز عيسيٰ جي سربراهي ۾ قائم فل ڪورٽ سپريم ڪورٽ پريڪٽس اينڊ پروسيجر قانون تي ٻڌڻي ڪري رهيو آهي جنهن جي ڪارروائي لائيو نشر ڪئي پئي وڃي. جڏهن ته عدالت سڳوري ايڪٽ جي خلاف اپيلن تي فل ڪورٽ ٺاهڻ جون درخواستون منظور ڪري ورتيون آهن.وفاقي حڪومت سپريم ڪورٽ پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ جي درخواستون درخواستون رد ڪرڻ جي استدعا ڪئي. وفاقي حڪومت پنهنجي موقف ۾ استدعا ڪئي آهي ته پارليامينٽ جي قانون خلاف درخواستون ٻڌڻ جوڳيون نه آهن ان ڪري اهي درخواستون رد ڪيون وڃن.وفاقي حڪومت لکت ۾ به جواب سپريم ڪورٽ ۾ جمع ڪرائي ڇڏيو آهي جنهن موجب پارليامينٽ آئين جي آرٽيڪل 191 جي هيٺيان قانون سازي ڪري سگهي ٿي ۽ آرٽيڪل 191 پارليامينٽ کي قانون ٺاهڻ کان نٿو روڪي.پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ سان عدليه جي آزادي متاثر نٿي ٿئي ۽ ايڪٽ جي تحت ڪوبه اختيار سپريم ڪورٽ کان واپس نه ورتو ويو آهي. ميرٽ تي به پارليامينٽ قانون جي خلاف درخواستون ٻڌڻ جوڳيون نه آهن.ڪيس جي ٻڌڻي شروع ٿي ته درخواستگذار جي وڪيل خواجه طارق رحيم پنهنجي دليلن ۾ چيو ته منهنجي لاءِ اهو فخر آهي ته مان فل ڪورٽ جي سامهون پيش ٿي رهيو آهيان. اميد آهي ته بار ۽ بينچ ملي ڪم ڪندا.چيف جسٽس آف پاڪستان قاضي فائز عيسيٰ ريمارڪس ڏنا ته دير سان اچڻ تي معذرت خواهه آهيان اسان لائيو ڪوريج جي اجازت ڏئي ڇڏي آهي ۽ لائيو ڪوريج دوران ڪنهن به قسم جو خلل نه اچي ان لاءِ هڪ ڪميٽي جوڙي ڇڏي آهي. ڪجهه ججز اهڙا به آهن جيڪي پهريون ڀيرو ڪيس ٻڌي رهيا آهن. خواجه طارق رحيم چيو ته مان فل ڪورٽ جي مڪمل حمايت ڪريان ٿو.چيف جسٽس ريمارڪس ڏنا ته ماضي کي وساري ڇڏيو، اڄ جي ڳالهه ڪريو. جسٽس عائشه ملڪ ريمارڪس ڏنا ته پريڪٽس اينڊ پروسيجر ايڪٽ جي سيڪشن 5 ۾ اپيل جو حق ڏنو ويو آهي ان تي ڇا چوندو. جيڪڏهن اسان فل ڪورٽ تي ڪيس جو فيصلو ڪري ورتو ۽ قانون صحيح قرار ڏئي ڇڏيو ته اپيل جو حق ڪيڏانهن ويندو.درخواستگذار جي وڪيل چيو ته مان ان تي دليل ڏيندس جنهن تي چيف جسٽس چيو ته خواجه صاحب پورو قانون پڙهو، قوم جو وقت وڏو قيمتي آهي. خواجه طارق رحيم چيو ته 1980 جي رولز جو حوالو ڏيڻ چاهيان ٿو. چيف جسٽس ريمارڪس ڏنا ته ملڪ جي عوام جا 57 هزار ڪيس انصاف جي اوسيئڙي ۾ آهن .اوهان پريڪٽس اينڊ پروسيجر قانون پڙهو، اهي لفظ استعمال نه ڪريو جيڪي قانون ۾ موجود نه آهن. خواجه طارق رحيم 1960 جي رولز جو به حوالو ڏنو. جسٽس طارق مسعود چيو ته اوهان پهريان قانون پڙهي وٺو، اوهان جي وڏي مهرباني ٿيندي جڏهن ته جسٽس اعجازالاحسن چيو ته اوهان ڪهڙي رول جو حوالو ڏئي رهيا آهيو. جسٽس اطهر من الله چيو ته خواجه صاحب اوهان قانون نڪتن طرف اچو، جيڪو ماضي ۾ ٿيو ڇا اوهان ان کي سپورٽ ڪندا آهيو ٻڌڻي دوران جسٽس محمد علي مظهر به سوال ڪيو.چيف جسٽس قاضي فائز عيسيٰ ريمارڪس ڏنا ته جيڪڏهن هر طرف کان سوال ٿيندو ته اوهان کي جواب ڏيڻ ۾ پريشاني ٿيندي. اوهان فوري طور تي سوال جو جواب نه ڏيو. سوال نوٽ ڪري وٺو پوءِ جواب ڏجو، جهڙي اوهان چاهيو ٿا دليل ڏيو. جسٽس جمال خان مندوخل ريمارڪس ڏنا ته اوهان آرٽيڪل 191 کي پڙهو، خواجه طارق رحيم چيو ته عدالت کي ريگوليٽ ڪرڻ جو اختيار ليجسليٽو لسٽ شيڊول جي تحت سپريم ڪورٽ جو آهي.چيف جسٽس ريمارڪس ڏنا ته پهريان قانون پڙهو، پوءِ تشريح ڪريو، جسٽس اطهر من الله چيو ته اختيار ٻڌڻي ۽ اختيارن جو ذڪر قانون ۾ نه آهي. چيف جسٽس ريمارڪس ڏنا ته سپريم ڪورٽ جو پنهنجو اختيار آهي ته هو پنهنجي اختيارن کي ريگوليٽ ڪندو. ڇا اوهان اهو چئي رهيا آهيو ته 1980 جو رولز آئين سان تڪراري آهي. خواجه طارق چيو ته 1980 جا رولز فل ڪورٽ ٺاهيا هئا ۽ اهي رولز صحيح آهن. جسٽس اطهر من الله چيو ته ڇا اوهان اهو چوڻ چاهيو ٿا ته آئين ۽ قانون کي انهي قانون غير موثر ڪري ڇڏيو آهي. چيف جسٽس ريمارڪس ڏنا ته اوهان مستقبل جي ڳالهه نه ڪريو پنهنجي دليلن کي حال تائين محدود رکو. مستقبل م جيڪڏهن قانونسازي ٿئي ته اوهان پوءِ چيلينج ڪجو. جسٽس منيب اختر چيو ته 3 رڪني ڪميٽي کي آرٽيڪل 194 جي شق 3 جي اختيارن جي اجازت ڏيڻ ڇا اهو عدالتي اختيار آهي يا انتظامي. جسٽس منيب اختر سوال اٿاريو ته جيڪڏهن انتظامي اختيار آهي ته ڇا پارليامينٽ جوڊيشل اختيار ختم ڪري ڇڏيو آهي.چيف جسٽس چيو ته عوام اسان کان 57 هزار ڪيسز جو فيصلو چاهي ٿو فل ڪورٽ فيصلو ڪيو ته عدالتي ڪارروائي لائيو ڏيکارڻ لاءِ هڪ پائلٽ تجربو ڪيو وڃي. عدالتي ڪارروائي لائيو ڏيکارڻ جي امڪانن بابت هڪ ڪميٽي به جوڙي وئي آهي.فل ڪورٽ اجلاس ۾ پريڪٽس اينڊ پروسيجر ڪيس جي لائيو اسٽريمنگ جي اجازت ڏني وئي آهي جنهن جي لاءِ ڪمري نمبر هڪ ۾ ڪيمرا لڳايا ويا آهن جڏهن ته سپريم ڪورٽ جي ڪمري جي گيلري ۾ به ڪيمرا لڳايا ويا آهن. پي ٽي وي جي چئن ڪيمرائن جو رخ بينچ طرف آهي جڏهن ته پنجين ڪيمرا جو رخ عدالت جي ڪمري ۾ ويٺل حاضرين طرف آهي. عدالت جي ڪمري ۾ وڪيلن جو وڏو انگ موجود آهي جڏهن ته عدالت جي ڪمري نمبر 1 جون سموريون سيٽون ڀرجي ويون آهن. ملڪي ۽ پرڏيهي ميڊيا جي نمائندن جو وڏو انگ به سپريم ڪورٽ ۾ موجود آهي.
