اسلام آباد: (رپورٽ ظفر ڀٽو) ايندڙ سالن ۾ پاڪستان جي توانائيءَ جو منظرنامو انتهائي خراب نظر اچي رهيو آهي ڇاڪاڻ ته ملڪ تيل جي ڪل ذخيرن جو 79.8 سيڪڙو ۽ گئس جي ذخيرن جو 66.6 سيڪڙو استعمال ڪري چڪو آهي. پيٽروليم ڊويزن پاران آڊيٽر جنرل آف پاڪستان (اي جي پي) کي جمع ڪرايل رپورٽ موجب 1234 ملين بيرل تيل جي ذخيرن مان پاڪستان 985 ملين بيرل استعمال ڪري چڪو آهي جيڪو مجموعي طور تي 79.8 سيڪڙو آهي. هاڻي، اٽڪل 249 ملين بيرل ذخيرا باقي بچيا آهن. پيٽروليم ڊويزن چيو آهي ته بلوچستان وٽ 1.84 ملين بيرل تيل جا قابل وصول ذخيرا آهن، جن مان 0.24 ملين بيرل استعمال ٿي چڪا آهن، 1.60 ملين بيرل باقي بچيا آهن. خيبرپختونخواهه وٽ 264.83 ملين بيرل تيل جا قابل وصول ذخيرا هئا ۽ انهن مان 170.59 ملين بيرل استعمال ٿي چڪا آهن. هاڻي، صرف 94.24 ملين بيرل بچيا آهن. پنجاب وٽ 457.43 ملين بيرل جا اصل ذخيرا موجود هئا، جن مان 383.20 ملين بيرل استعمال ٿي چڪا آهن جڏهن ته 74.23 ملين بيرل اڃا استعمال ٿيڻا آهن. سنڌ وٽ 509.58 ملين بيرل جي وصولي لائق ذخيرن جو اندازو لڳايو ويو هو ۽ ان مان 430.60 ملين بيرل استعمال ڪري چڪو آهي جڏهن ته 78.98 ملين بيرل جو ذخيرو رهجي ويو آهي. مالي سال 2020-21 ۾ پاڪستان جي تيل جي پيداوار 30 ملين بيرل جي هدف جي مقابلي ۾ 27 ملين بيرل رهي، جيڪا هدف جي 90 سيڪڙو حاصلات کي ظاهر ڪري ٿي. تيل جي ڀيٽ ۾ پاڪستان گهريلو ضرورتن کي پورو ڪرڻ لاءِ گئس پيدا ڪندڙ وڏو ملڪ رهيو آهي. ملڪ ماضيءَ ۾ خود ڪفيل هو پر سياسي بنيادن تي گئس جي فراهمي جي اسڪيم شروع ڪرڻ سبب سال 2015ع کان مائع قدرتي گئس (ايل اين جي) جو درآمد ڪندڙ ملڪ بڻجي ويو آهي، پيٽروليم ڊويزن جي رپورٽ موجب پاڪستان هن وقت تائين گئس جي استعمال ۾ گئس جي ڪل ذخيرن جو 66.6 سيڪڙو استعمال ٿي چڪو، گيس جي ذخيرن جو 33.4 سيڪڙو باقي بچيو آهي. ايڪسپلوريشن اينڊ پروڊڪشن (اي اينڊ پي) ڪمپنيون سال 2000 کان وٺي گئس جي پيداوار کي تيز ڪرڻ جي قابل نه آهن ۽ وڏي دريافت ڪرڻ ۾ پڻ ناڪام ٿي چڪيون آهن. پاڪستان وٽ 63 ٽريلين ڪيوبڪ فوٽ (tcf) قدرتي گئس جا ذخيرا هئا، جن مان 42 ٽي سي ايف استعمال ٿي چڪو آهي. پلاننگ ڪميشن موجب گئس جي پيداوار 1.43 ٽي سي ايف جي هدف جي مقابلي ۾ 1.27 ٽي سي ايف في سال رهي آهي. صوبن جي انگن اکرن موجب بلوچستان وٽ 20.637 ٽي سي ايف جا ڪل وصولي جا ذخيرا هئا، جن مان 15.182 ٽي سي ايف استعمال ٿي چڪا آهن، باقي 5.455 ٽي سي ايف (26 سيڪڙو) جو ذخيرو بچيو آهي. ڪي پي وٽ 2.932 ٽي سي ايف جا ڪل وصولي جا ذخيرا هئا ۽ انهن مان 1.746 ٽي سي ايف استعمال ٿي چڪو آهي جڏهن ته 1.186 ٽي سي ايف (40 سيڪڙو) بچيل آهي. پنجاب وٽ 3.977 ٽي سي ايف جا ڪل وصولي جا ذخيرا هئا. انهن مان، 2.379 ٽرلين ڪيوبڪ فٽ استعمال ڪيو ويو آهي، باقي 1.598 ٽي سي ايف (40 سيڪڙو) جو ذخيرو باقي آهي. سنڌ وٽ 35.5 سيڪڙو وصولي جا ذخيرا هئا جن مان 23.053 ٽي ايس ايف استعمال ٿي چڪو آهي جڏهن ته 12.712 ٽي ايس ايف جو ذخيرو باقي آهي. قدرتي گئس پاڪستان جي توانائيءَ جو هڪ اهم جز آهي جنهن ۾ 33 سيڪڙو گهريلو پيدا ٿيندڙ گئس، 10 سيڪڙو LNG ۽ 1 سيڪڙو مائع پيٽروليم گئس (LPG) شامل آهي. قدرتي گئس جي طلب ۾ 5 سيڪڙو جو ساليانو اضافو گذريل ڪيترن سالن کان محدود گهريلو ذخيرن ۾ کائي رهيو آهي. آڊيٽر جنرل آف پاڪستان ريمارڪس ڏنا ته پيٽروليم ڊويزن جي رپورٽ جي بنياد تي موجوده ذخيرن جي تيزيءَ سان گھٽتائي، 2001 کان وٺي ڪا به نئين دريافت نه ٿيڻ ملڪ ۾ قدرتي گئس جي طلب ۽ رسد ۾ وڌندڙ فرق جو هڪ اهم سبب آهي. پاڪستان ۾ سالياني گيس جي پيداوار 1.263 ٽي سي ايف آهي جڏهن ته ڊمانڊ في سال جي حساب سان 1.770 ٽي سي ايف آهي، يعني طلب جي مقابلي ۾0.507 ٽي سي ايف جو خسارو آهي. شارٽ فال کي پورو ڪرڻ لاءِ 0.382 ٽي سي ايف(8.1 ملين ٽن) ايل اين جي درآمد ڪئي ويندي آهي. وقت گذرڻ سان گڏ، قدرتي گئس جي فراهمي ۾ ايل اين جي جو حصو 29 سيڪڙو تائين وڌي ويو آهي. هن وقت، 0.125 ٽي سي ايف جي خالص شارٽ فال کي معيشت جي مختلف شعبن کي گئس جي فراهمي، يا لوڊ مينيجمينٽ جي گھٽتائي ذريعي حل ڪيو ويو آهي. آڊيٽر جنرل آف پاڪستان توانائي واري وزارت ۾ ڪيترن ئي مسئلن جي نشاندهي به ڪئي آهي. اهو چيو ويو آهي ته اي ۽ پي شعبي کي هڪ کان وڌيڪ ريگيوليٽر هلائي رهيا آهن. ڊائريڪٽر جنرل پيٽروليم رعايتون پيٽروليم پاليسين، E&P ضابطن ۽ پيٽروليم رعايتي معاهدن (PCAs) کي ترتيب ڏيڻ ۽ لاڳو ڪرڻ ذريعي E&P شعبي سان واسطو رکي ٿو. هڪ آزاد اپ اسٽريم ريگيوليٽر جي غير موجودگي جي نتيجي ۾ ليز جي توسيع، اي اينڊ پي بلاڪس جي الاٽ/ رد ڪرڻ ۽ خريد ڪندڙن لاءِ تيل ۽ گيس مختص ڪرڻ ۾ بيحد دير ٿي رهي آهي. اهڙي طرح، پيداوار ۽ وڪري جي غير موثر نگراني، پيٽروليم پاليسين جو جزوي/غير عمل، پي سي ايز، ضابطا/هدايتون ۽ اي اينڊ پي ڪمپنين جا فيلڊ ڊولپمينٽ پلان، ريفائنريز ۽ سوئي ڪمپنين کي خام تيل ۽ گئس جي غير مختص ڪرڻ جا سبب ٻڌائي سگهجن ٿا. بالترتيب ۽ غير حتمي گئس جي وڪري ۽ خريداري جي معاهدي جي غير موجودگي سبب به مسئلا آهن. ايڪسپلوريشن اينڊ پروڊڪشن يعني E&P شعبو ڪيترن ئي چئلينجن کي منهن ڏئي رهيو آهي جنهن ۾ هائيڊرو ڪاربن جي سست ڳولا ۽ پيداوار شامل آهن. ڳولا جي علائقن ۾ خراب حفاظتي حالتون اضافي قيمتون، اثاثن کي نقصان ۽ E&P سرگرمين ۾ رڪاوٽ جو سبب بڻجن ٿيون. گھٽ ۽ گھٽجندڙ ذخيرن جي متغير E&P قيمتن کي سالن کان عقلي انداز ۾ نه ٿي سگھيو. توانائي جا غير روايتي ذريعا جهڙوڪ شيل گيس/تيل ۽ ٽائيٽ گيس/تيل کي ٽيپ نه ڪيو ويو آهي ڇاڪاڻ ته غيرمعمولي طور تي اعليٰ خرچن ۽ سروس فراهم ڪندڙن/ٽيڪنالاجين جي غير موجودگيءَ سبب ان تي عمل نه ٿي سگهيو آهي. E&P ڪمپنين جا ڪيترائي منصوبا يا ته دير ٿي ويا يا وري مقرر ڪيل پيداواري هدف حاصل نه ڪري سگھيا. ڪجهه حالتن ۾، اسٽوريج سهولتن جي غير مطابقت واري تنصيب جي ڪري پيداوار بند ٿي وئي. ان کان علاوه، غير ضروري/غير منصفانه خريداري فنڊن جي رڪاوٽ جو سبب بڻيا، جيڪي آخرڪار فضول خرچن جو سبب به بڻيا. (هي اسٽوري ايڪسپريس ٽريبيون ۾ شايع ٿي جيڪا روزاني سنڌيار پنهنجي پڙهندڙن لاءِ پيش ڪري ٿي…ادارو)
